Corona – Hoe praat u er met kinderen over?

Het zijn spannende en ook onwerkelijke tijden, de scholen zijn dicht en we proberen zoveel mogelijk om sociaal contact te vermijden. Kinderen zijn – zoveel als mogelijk – thuis. Hoe legt u hen uit wat er aan de hand is? Hoe praat u met hen over de impact van het coronavirus? Hoe praat u met hen als een ouder in het ziekenhuis ligt? U leest het hier.

Voor vragen over de gezondheid van kinderen kunt u terecht bij uw huisarts, thuisarts.nl, het RIVM of de GGD bij u in de buurt.

Maak niet de fout om tegen een kind te zeggen dat er niets aan de hand is

Kinderen merken hoe volwassenen ongerust over iets praten dat wel erg moet zijn, omdat het overal gonst: via de televisie die aanstaat, via de iPad, via telefoon- of live gesprekken van volwassenen onderling. En zij zien en horen dat volwassenen gespannen zijn. Wanneer kinderen schrikken of ongerust zijn, kijken zij naar het gezicht van een vertrouwde volwassene. Wat dat gezicht uitstraalt, bepaalt of het kind angstig blijft of gerustgesteld wordt.

Ga het gesprek aan met uw kinderen, ook als ze nog klein zijn

Praat over het coronavirus en de maatregelen die er zijn en waarom die er zijn. Stelt uw kind vragen, zoals: Waarom denk je dat scholen dicht zijn? Waarom is het beter als we niet bij opa en oma op bezoek gaan? Weet je wat corona is? Heb jij vragen? Maak je je er zorgen over? Klik hier voor kijktips voor jonge kinderen.

Geef kinderen de kans om hun zorgen te uiten

Kinderen komen niet altijd zelf met hun zorgen. Ze voelen goed aan dat sommige onderwerpen moeilijk zijn voor hun ouders of bij hun ouders ook angst of spanning geven. Dan kunnen kinderen doen alsof ze het onderwerp niet belangrijk vinden of er niet mee bezig zijn, omdat ze hun ouders het niet moeilijk willen maken. Ouders kunnen denken dat ze er goed aan doen om hun kinderen niet te belasten met een gesprek over die onderwerpen, omdat ze denken dat het kind er toch niet mee bezig is. Dit is “de wet van de dubbele bescherming”: het kind wil zijn ouder beschermen en de ouder het kind. Vraag dus gewoon aan uw kind of het vragen heeft en of het zich zorgen maakt. Dat geeft uw kind de kans om vragen te stellen en zorgen te uiten.

Neem de vragen, gevoelens en zorgen van het kind serieus

Laat zien aan uw kind dat geen enkele vraag of opmerking “dom” of ongepast is. Zeg niet: “Je hoeft niet bang te zijn.” Zeg wel: “Ik zie dat je bang bent. Zullen we samen op zoek gaan naar informatie over het virus? Wat vind je fijn om te weten erover?” Ga samen op zoek naar de oorzaken van de angst en vraag wat het kind denkt dat er zal gebeuren. Door samen over de angst te praten kan er samen gekeken worden of de (angstige) gedachten van het kind wel kloppen. Stel het kind gerust als dat nodig is. Kinderen kunnen nog niet altijd begrijpen wat nieuwsbeelden betekenen voor hun eigen leven.

Geef eerlijke antwoorden

Kinderen merken dat er iets ernstigs speelt, dus het is belangrijk om niet te zeggen dat “er niets aan de hand is”. Kinderen krijgen mee dat er iets is door:

1. Ze vangen (stukjes) informatie op van de televisie, de iPad, gesprekken die ze opvangen;
2. Ze zien en voelen dat volwassenen gespannen zijn.

Vertel in woorden die passen bij leeftijd wat er aan de hand is. Probeer in concrete taal, die past bij het kind, eerlijk op die vragen een antwoord te geven. Wanneer u het antwoord niet weet, hoeft u niet te doen alsof. Wel is het fijn om iets toe te voegen als: dat weet ik niet, maar gelukkig zijn er knappe dokters die hard werken om dit uit te zoeken. Check altijd of uw uitleg is begrepen.

Eerlijk zijn betekent niet dat het kind alle informatie moet krijgen die een volwassene heeft. Geef uw kind de informatie die het nodig heeft om de situatie te begrijpen en die de vragen van uw kind beantwoordt. Maar overweldig ze niet met informatie.

Maak de informatie niet alleen maar eng en negatief, maar probeer er ook hoopvoller informatie naast te plaatsen.

Bijvoorbeeld: De “baas” van ons land (Rutte) heeft iedereen gevraagd om zich goed aan de regels te houden. Dus het is heel belangrijk dat u uw handen wast. Dan kan het virus minder makkelijk verspreiden en mensen ziek maken. Als iedereen zijn handen wast, dan zullen er veel minder mensen ziek worden! En dat doen al heel veel mensen en daar kan jij dus ook bij helpen!

Let op uw houding, uw stem en hoe u kijkt

Kinderen kijken naar het gezicht van een vertrouwde volwassene als ze schrikken of ongerust zijn. Als dat gezicht rust uit straalt, dan voelen ze zich gerustgesteld. Als dat gezicht angst uit straalt, dan blijven kinderen zich ook angstig voelen. Ook als de volwassene in woorden zegt dat het “allemaal goed komt”. Het is dus belangrijk om zelf rust uit te stralen, als u een kind gerust stelt. In uw gezicht, uw houding en uw stem.

Kinderen mogen weten dat er iets ergs aan de hand is, maar het mag niet hun probleem worden

Kinderen hebben het recht om zich beschermd te voelen door volwassenen: hun ouders, hun leerkrachten, hun verpleegkundigen en dokters, hun burgemeesters, hun ministers, hun koning en als ze gelovig zijn, hun God. Benadruk dat kinderen erop kunnen vertrouwen dat volwassenen het gaan oplossen.

Jonge kinderen denken snel dat iets ergs hun schuld is

Jonge kinderen zien de wereld met zichzelf als middelpunt. Ze denken dus snel dat iets door hen komt of te maken heeft met iets wat zij hebben gedacht of gedaan. Ze zijn gewend dat volwassenen boos of ernstig worden als ze iets stouts hebben gedaan. Maar dat kan ook omgekeerd werken. Als jonge kinderen volwassenen boos of ernstig zien, dan kunnen kinderen denken dat het hun schuld is of dat ze iets fout hebben gedaan. Houd dit in gedachten wanneer u kinderen uitleg geeft.

Hoe legt u aan jonge kinderen uit wat het coronavirus is?

Een uitleg aan uw kind kan zijn:

• ‘Ben jij ook wel eens verkouden? Dit komt meestal door een ‘virus’. Sommige virussen  kunnen mensen ziek maken. Zulke virussen zijn heel kleine beestjes. Deze zijn nog kleiner dan een zandkorrel en kun je niet zien. Er is nu een nieuw virus dat het coronavirus heet. Er zijn mensen die ziek worden van dit virus. Meestal een soort verkoudheid, die vanzelf weer over gaat. Maar soms is het erger. Je krijgt dan koorts of je hoest heel erg. Soms moet je dan naar het ziekenhuis. Daar zorgen ze goed voor je. Als mensen erg oud zijn of als ze al andere ziektes hebben, kunnen ze er ook door dood gaan. Maar dat komt heel weinig voor.’;
• ‘Het coronavirus is heel besmettelijk. Bijvoorbeeld wanneer je, als je ziek bent, hoest met je hand voor je mond. Dan komt jouw spuug op jouw handen. Als je een ander dan een hand geeft, kan die het virus ook krijgen.’;
• ‘Onze burgemeesters en ministers en alle andere volwassenen willen dat dit virus gauw weer weggaat. Ze zorgen er samen voor dat er niet veel mensen meer ziek worden van dit virus. En iedereen in Nederland helpt hier aan mee. Daarom gaan veel papa’s en mama’s nu niet naar hun werk, waar ze veel andere mensen zien. En gaan kinderen een tijdje niet naar school.’

Wat kunnen kinderen doen?

• Hoest in de binnenkant van de arm;
• Was vaak de handen;
• Raak andere kinderen niet aan;
• Speel nu liever even geen spelletjes, waarbij kinderen tegen elkaar aan komen;
• Wonen ze thuis met een broer of zus? En zijn zij niet ziek? Dan kunnen ze gewoon met elkaar spelen;
• Met vriendjes en vriendinnetjes kunnen ze beter spelletjes doen via de telefoon of computer.

Als het kind angstig is

Onzekerheid en onwetendheid spelen vaak een rol bij angstige gevoelens. Geef daarom uitleg over het virus en de maatregelen die worden genomen en stem dit af op het niveau van het kind. Benoem gerust dat u zelf ook wel eens angstig bent geweest. Benoem de gevoelens, laat duidelijk aan het kind zien dat u zijn of haar gevoelens erkent en het niet erg is om bang te zijn.

Samen kunt u dingen bedenken om te doen, die voor afleiding zorgen bij angst en spanning. Denk bijvoorbeeld aan andere dingen, adem samen rustig in en uit of doe een spelletje. Hierbij is het van belang om zelf altijd de rust te bewaren.

Extra tips voor het geven van uitleg aan kinderen

• Luister actief. Leg uw telefoon weg. Stel ook vragen aan uw kind en maak hardop samenvattingen van wat u samen hebt besproken. Gebruik eventueel plaatjes en tekeningetjes;
• Als praten lastig verloopt, kunt u een kind ook laten tekenen of schrijven over zijn of haar zorgen of gedachten over het virus;
• Bekijk samen filmpjes van betrouwbare bronnen, zoals het jeugdjournaal;
• Neem de tijd. Sommige dingen zijn moeilijk in een keer uit te leggen. Dat hoeft ook niet. Het kan ook later nog een keer;
• Heb een open houding. Laat zien dat geen enkele vraag of opmerking ‘dom’ of ongepast is;
• Wees bewust van uw niet-verbale communicatie. Uw lichaamshouding en gelaatsuitdrukking zegt meer dan woorden. Ga dus niet alleen maar gerust stellen wanneer u zich niet gerust voelt;
• Maak het niet te lang en niet te vaak. Het is goed om rustig met uw kind in gesprek te gaan, maar ga geen uren hierover praten. Kijk op een vast moment op de dag bijvoorbeeld het jeugdjournaal (als uw kind daar oud genoeg voor is) en praat dan nog even 10-15 minuten na als het kind daar behoefte aan heeft;
• Zorg dat uw kind de rest van de dag niet voortdurend op zoek gaat naar informatie of informatie krijgt. Hou zo veel mogelijk een normaal ritme aan en zorg voor afleiding;
• Dit is ook een bijzondere tijd, waarin u dicht bij uw kind kunt staan. Doe ook bewust leuke dingen met elkaar, zodat u met uw kind kan terugkijken op een goede periode.

Wat legt u uit aan kinderen waarvan een ouder in thuisisolatie is of opgenomen in het ziekenhuis?

Wees ook hierbij open. Leg uit dat papa of mama ziek is geworden en dat de dokter(s) het beter vonden om papa of mama apart in een kamer te houden om goed tot rust te komen, of in het ziekenhuis op te nemen zodat er zo goed mogelijk voor papa of mama gezorgd kan worden.

Wanneer een kind vraagt of zijn ouder kan komen te overlijden: vertel dat de dokter(s) hun uiterste best zullen doen om papa of mama beter te maken. Geef niet aan dat papa of mama niet zal komen te overlijden, dat weten we immers niet. U kunt ook nog eens herhalen dat de meeste mensen met corona gewoon weer beter worden.

Wanneer een kind vraagt waarom hij niet op bezoek mag komen: dat mag helaas niet van de dokters omdat ze niet willen dat andere mensen ook ziek worden. Daarom mag je nu ook niet naar school om te voorkomen dat veel mensen ziek worden.

Wanneer de ouder weliswaar in thuisisolatie is of in het ziekenhuis is opgenomen, maar er redelijk normaal en alert bij ligt, kunt u overwegen wel contact te hebben met de kinderen thuis middels Facetime, Skype, Whatsapp etc. Soms kan het dan helpen om eerst een foto te bekijken van de ouder in het ziekenhuis bed, zodat de kinderen voorbereid zijn op hetgeen ze aan zullen treffen.

In alle omstandigheden is het belangrijk dat het kind verbinding kan zoeken met de zieke ouder door bijvoorbeeld iets te maken voor de ouder dat meegenomen kan worden naar het ziekenhuis of te zorgen dat de ouder en het kind dezelfde knuffel of ander dierbaar voorwerp bij zich hebben.

Begrijpelijke uitleg voor kinderen in een werkboekje?

Bron

Deze tekst is opgesteld door Frits Boer, Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie (versie 17 maart 2020) en Anne van der Meer, Marant behandelpraktijk (versie 9 maart 2020). Met aanpassingen van de Medische psychologie van ZorgSaam Zorggroep Zeeuws-Vlaanderen.

Maart 2020